We horen regelmatig dat bedrijven worstelen met de toepassing van SROI bij aanbestedingen. Wij vroegen zelfstandig inkoopadviseur Thea Smid-Verheul (bekend van de Bouwblokkenmethode) om ons wat meer te vertellen over de praktische invulling van SROI bij aanbestedingen.
Zo luidde mijn rondvraag aan het einde van een regionaal Bouwend Nederland overleg met 5 aannemers in 2012. Vier van de vijf zeiden “Nee; we vinden echt wel een manier om SROI op een manier in te vullen, dat het ons geen geld kost.” En dat geloof ik ook - toen in 2012 - maar ook nu in 2024, in de infra maar ook bij allerlei andere bedrijfstakken! Want in de invulling is meer mogelijk, dan je in eerste instantie denkt. En dan vele puristen (d.i. juristen die denken in de letter van de wet) denken.
Social Return is een aanpak om meer werkgelegenheid te creëren voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Inkopers van overheden kunnen, bij het verstrekken van opdrachten, de opdrachtnemer stimuleren of verplichten om kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt te betrekken bij de uitvoering van de opdracht. Maatwerk en een duurzame invulling speelt hierbij een grote rol. Gemeenten bijvoorbeeld, passen Social Return in de praktijk op grote schaal toe, vaak met als subdoel dat het aantal uitkeringsgerechtigheden in de eigen gemeente daalt. Social Return wordt in aanbestedingen toegepast:
- Als uitvoeringsvoorwaarde (ook wel ‘contractbepaling’) waarbij alleen de winnende inschrijver een plan van aanpak schrijft na voorgenomen gunning, of
- Als (sub-) gunningscriterium waarbij alle inschrijvers bij hun inschrijving een plan van aanpak moeten schrijven.
In de Europese Richtlijn staat dat alle eisen, voorwaarden en criteria in een aanbesteding in verhouding moeten staan met de opdracht. De Commissie van Aanbestedingsexperts heeft dit artikel uit de Europese Richtlijn echter in hun adviezen vertaald in dat SROI ingevuld moet worden IN de opdracht. Terwijl Bouwend Nederland ooit zei “het staat in het contract, dus het heeft een verhouding met de opdracht”.
Gelukkig geven veel aanbestedende diensten wel die ruimte en hoeft SROI niet ingevuld te worden door werk te zoeken IN de opdracht, maar mag het ook werk zijn bij jouw toeleverancier of in jouw bedrijfsvoering. Sterker nog, het mag vaak ook ingevuld worden door maatschappelijke activiteiten uit te voeren of producten of diensten in te kopen bij sociaal ondernemers! En dan wordt SROI leuk en waardevol.
Tip: Onderzoek dus altijd hoe SROI ingevuld mag worden bij de opdracht, als dat al niet blijkt uit de beschrijving in de stukken. Stel hier duidelijke vragen over. Als de aanbestedende dienst gebruik maakt van het zgn. bouwblokkenmodel, dan is de kans erg groot dat bovengenoemde invullingen toegestaan zijn. De kern achter het bouwblokkenmodel is namelijk: maatwerk. Samen komen tot de beste en bestendige invulling voor de kandidaat, opdrachtgever én de opdrachtnemer!
Zo knapte een aannemer ooit de kinderboerderij op van een gemeente in de tijd dat de aannemer even weinig opdrachten had en arbeiders had die aan het re-integreren waren. Toen die kinderboerderij later groot onderhoud nodig had, vroeg ze die aannemer om een offerte. SROI als visitekaartje, dus!
Een ondernemer die onderhoud en vervangingen doet aan openbare verlichting vulde haar SROI verplichting in als volgt. Hij parkeerde zijn zware heftruckwagen aan het einde van elke werkdag bij het lokale Sociale Werkvoorziening bedrijf en liet daar de assemblage van de armaturen doen. Ook nam de ondernemer een werkloze monteur, die de stad goed kende, mee in de auto om hem het vak al doende te leren. Aan het einde van zijn SROI invulling, vroeg de ondernemer of hij weer contact mocht opnemen met de SROI coördinator als hij weer een opdracht in de buurt zou hebben. Dit had hem namelijk geld bespaard en een goede werknemer opgeleverd!
Een accountant die SROI moest invullen, deed dat door zijn adviseurs in wat minder drukke tijden, beginnende zelfstandig ondernemers te ondersteunen. Zij die vanuit een werkloze situatie een eigen bedrijf wilden starten, werden zo geholpen door de accountants met het opstellen van hun business plannen!
Het uiteindelijke doel van SROI is de werkgelegenheid te bevorderen. En uiteraard willen gemeenten en gemeenteraden dat de eigen inwoner aan het werk is. De aanbestedende dienst mag echter niet eisen, in het geval van een uitvoeringsvoorwaarde, dat SROI wordt ingevuld met bijvoorbeeld werkloze mensen uit de gemeente van de aanbestedende dienst. Het grotere goed van SROI is werkgelegenheid op de lange termijn, een structurele oplossing i.p.v. een tijdelijke.
Ter illustratie, voor een bouwproject in Amersfoort van drie maanden wilde een aannemer een leerling inzetten. Echter, de aannemer was gevestigd in Brabant. De invulling die werd gekozen is dat de Brabantse aannemer een Brabantse jongere een BBL plek bood voor een jaar die hij o.a. inzette op het werk in Amersfoort. Een structurelere oplossing dan dat hij voor 3 maanden een leerling aannam uit Amersfoort!
Let er wel op, dat wanneer SROI toegepast wordt als (sub)gunningscriterium, de aanbestedende dienst er meerwaarde aan kan hechten als jij lokale initiatieven aandraagt. Met andere woorden, je verdient dan meer punten met het lokaal invullen van SROI, waardoor je meer kans hebt op het winnen van de opdrachten. Kijk dus goed naar wat de aanbestedende dienst eist, maar ook wenst!
Tip: Indien je ziet dat er een lokale invulling wordt ge-eist, bespreek dit dan. Geef aan dat de Aanbestedingswet dit niet ondersteunt en dat de aanbestedende dienst, maar ook de mensen die het betreft meer gebaat is bij een structurele oplossing dan bij een tijdelijke lokale.
In de basis is het idee achter Social Return onbenut talent in te zetten binnen je bedrijf. Bijvoorbeeld iemand met een bijstandsuitkering een werkervaringsplek of een baan aanbieden. Veel gemeenten accepteren alle doelgroepen, alle soorten (snuffel-)stages en opleidingen (BBL, BOL, MBO, VSO).
Daarnaast is het ook in meer gemeenten toegestaan om SROI in te vullen met maatschappelijke activiteiten (zie ook de twee voorbeelden hierboven) die maatschappelijke meerwaarde opleveren die leidt naar werk. Denk hierbij ook bijvoorbeeld aan het organiseren van een open dag voor studenten of het geven van een gastcollege.
De derde groep is het inkopen van producten of diensten bij sociaal ondernemers. Sociaal ondernemers zijn ondernemers die streven naar een goede balans tussen maatschappelijke meerwaarde en een gezond financieel resultaat. Bij dergelijke ondernemingen werken mensen die met een afstand tot een gave baan, producten maken of diensten leveren.
Als de SROI coördinator van betreffende aanbestedende dienst geen overzicht heeft van lokale sociale ondernemers, kijk dan op de landelijke site van Social Enterprise of op de diverse regionale marktplaatsen die er zijn, zoals voor Noord Nederland (Friesland, Groningen en Drente): Platform Goed inkopen; voor Haarlem e.o.: Kennemer Inkoop Platform, voor Oost Nederland: Impact Oost, Den Haag: Social Club Den Haag, Rotterdam: Impact010 en Amsterdam.
Tip: Dus denk bij de inkoop van je kerstgeschenken, bedrijfsuitjes, maar ook aan je vergaderfaciliteiten, facilitaire diensten, ICT en communicatie dienstverlening aan een sociale ondernemer. Die kosten heb je toch en kun je dus opvoeren als Social Return!
We zien dat de werknemers dit enorm waarderen en hierdoor meer begrip krijgen voor sociaal ondernemers. Bovendien kun je het inzetten als effectieve marketingstrategie, waarmee je dus dubbel waarde creert!
In het Bouwblokkenmodel wordt gewerkt met inspanningswaarde. Het vergt meer inspanning om iemand met een grotere afstand naar werk te begeleiden dan iemand die net een week werkloos is. Dat snapt iedereen! En dat is ook de kern van de bouwblokwaarden. Iets dat meer inspanning vergt, heeft in het bouwblokkenmodel een hogere bouwblokwaarde. Als er dus 5% SROI is opgenomen als uitvoeringsvoorwaarde in een aanbesteding, dan is de waarde van de inspanning die je moet doen, (SROI waarde): 5% van jouw inschrijfprijs. In de bouwblokken zie je op welke wijze je die kunt invullen, waarbij je diverse bouwblokken mag combineren.
Vroeger zag je dan nog wel eens “7% van de loonsom”, maar dat vergt veel administratie doordat urenbriefjes heen en weer moeten worden gestuurd, ter onderbouwing van het loonaandeel. 2% van de inschrijfprijs is makkelijk en eenduidig. Je weet waarmee je inschrijft!
Tip: Zit er nu weinig arbeid in de opdracht, vraag dan tijdens de vragenronde(s) -uit oogpunt van proportionaliteit- om een lager % (2% of 3%) van de inschrijfprijs, zeker bij grotere bouwprojecten. Veel aanbestedende diensten gaan hier wel in mee. Een aanbestedende dienst heeft liever dat de opdrachtnemer 3% SROI op een waardevolle wijze invult, dan veel gezeur en gemopper en boete vragen omdat de opdrachtnemer de 5% niet haalt! Daar worden we toch allemaal blij van!
Als ondernemer die uit eigen initiatief al heel maatschappelijk bezig is, vis je soms naast de boot. Jouw sociale personeelsbeleid waarin doelen zijn opgenomen om bijvoorbeeld uitkeringsgerechtigden in dienst te nemen telt dan niet mee. Zo wordt de Social Return-eis wellicht disproportioneel voor jou. Veel aanbestedende diensten hebben echter korting op de SROI verplichting opgenomen als je dit aantoonbaar maakt d.m.v. de “Prestatieladder Socialer Ondernemen (PSO)”. Dit is een landelijk meetinstrument én keurmerk dat de mate van sociaal ondernemen zichtbaar maakt. De PSO-trede van een bedrijf wordt steeds meer geaccepteerd als (gedeeltelijke) invulling van de Social Return-eis. Lees daar hier meer over. Er zijn ook critici die het hier niet mee eens zijn.
Want wat is in dit geval de relatie met het voorwerp van de opdracht? Puntje bij paaltje blijft het maatwerk en hangt het af van wat de aanbestedende dienst eist en wenst. Ga in alle gevallen in gesprek met de aanbestedende dienst als jou dit niet duidelijk is, of stel vragen!
Nu hanteren helaas niet alle aanbestedende diensten dezelfde bouwblokwaarden en definities. De SROI coördinatoren hebben wel de intentie om te uniformeren, maar het is er nog niet van gekomen én de regio’s hebben andere problematieken. Persoonlijk vind ik het beleid van de 90 gemeenten in Oost Nederland het best: SROI beleid - Impact Oost. Deze gemeenten hebben ervoor gekozen een gezamenlijke werkwijze op te stellen. Naast de ruim 90 gemeenten in Oost-Nederland hebben inmiddels ook andere organisaties het convenant getekend. Dit zijn onder andere een waterschap, Rijksuniversiteit Nijmegen, een ziekenhuis en een woningcorporatie. Op deze manier is het eenvoudiger en eenduidig voor bedrijven om aan de voorwaarden te voldoen. Het doel om hiermee meer mensen aan het werk te helpen, wordt zo makkelijker behaald. Kijk dit korte filmpje met een uitleg.
Tip: Als er geen SROI methode wordt beschreven, refereer in een vraag naar de bouwblokken en definities van Oost-Nederland en onderbouw waarom dit zo goed werkt. Dit brengt de aanbestedende dienst wellicht op goede ideeën!
Vraag of je conform dat model jouw SROI invulling mag voldoen.
Vaak hebben grotere gemeenten SROI coördinatoren in dienst. Zij weten alles over SROI en gaan actief op zoek naar projecten en initiatieven die SROI-waardig zijn voor de organisatie. Daarnaast zijn zij contactpersoon van leveranciers met een SROI verplichting en dus jouw eerste aanspreekpunt! Toen gemeente Amersfoort in 2011 begon met SROI en een SROI coördinator had benoemd, was de eerste vraag van die SROI coördinator aan een opdrachtnemer dan ook: “Gefeliciteerd met het winnen van de aanbesteding! Waar kan ik je mee helpen? Welk probleem heb je? Welke vacatures heb je? Welke toeleveranciers heb je allemaal?” Kortom, de coördinatoren zijn er om jou te helpen. Ook weten zij alles van de regelingen die je mag gebruiken, zoals loonkostensubsidie of werken met behoud van uitkering.
Heeft de aanbestedende dienst geen dergelijke coördinator? Geen nood, er zijn steeds meer organisaties die die rol op zich nemen en die jouw SROI-verplichting kunnen invullen. Kijk maar eens naar Stichting Nelis, Greenfox. Zij hebben jobcoaches in dienst en begeleiden voor jou mensen naar werk.
Tip: Onderzoek of vraag of er een SROI coördinator is. Veel aanbestedende diensten of regionale WerkgeversServicepunten (WSP) hebben dergelijke personen in dienst. Naast dat zij de invulling van jouw verplichting monitoren, kunnen zij met je meedenken, reiken kandidaten aan, maar kennen ook veelal het speelveld van (lokale) sociale ondernemers. Zij hebben daarnaast kennis van allerlei regelingen en subsidies en bepalen wat er allemaal mogelijk is en welke kosten jij mag opvoeren als Social Return (denk aan opleidingen, begeleiding). En er mag echt meer dan je denkt!
Je hebt in deze blog gelezen over SROI en een aantal tips hoe je hier als bedrijf creatief mee om kan gaan. Bovendien hebben grotere gemeenten vaak een SROI coördinator in dienst die veel kennis heeft van waardevolle mogelijkheden. En is de SROI voorwaarde niet duidelijk genoeg of juist te strikt? Stel hier dan vragen over door te refereren naar het bouwblokkenmodel. Doe hier je voordeel mee en haal uiteindelijk voordeel uit SROI! Voor jou, voor de aanbestedende dienst, maar vooral voor die mensen die die gave baan nog niet hebben gevonden!
Als inkoopadviseur van de gemeente Amersfoort ontwikkelde Thea Smid-Verheul in 2011 samen het hoofd WSP Amersfoort het bouwblokkenmodel voor de gemeente Amersfoort. Na als inkoopadviseur gewerkt te hebben in de gemeenten Amersfoort en Utrecht, werd Thea in 2016 zelfstandig inkoopadviseur. Haar passie voor sociaal ondernemers en Social Return neemt ze daarin mee. Sinds augustus 2023 is Thea ook bestuurslid van de Code Sociale Ondernemingen.